- Đặt vấn đề
- Tư tưởng của Bác Hồ về giáo dục mới, về nhiệm vụ học tập đối với mọi thành phần đối tượng…đã tạo nền tảng triển khai quan điểm giáo dục liên tục, giáo dục suốt đời, xây dựng nền giáo dục mở, phù hợp bối cảnh thời đại và xu hướng quốc tế: “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ, học để phụng sự tổ chức, đoàn thể, phục vụ Tổ quốc, dân tộc và nhân loại", là sự trùng khớp kì lạ cách nhau hơn 50 năm giữa tư tưởng của Người (4/1949) với quan điểm của UNESCO mãi sau này (1996) mới công bố về 4 trụ cột giáo dục là: “Học để chung sống; Học để biết; Học để làm và Học để tồn tại”. (Phát hiện của GS Trần Văn Nhung -Nguyên TT Bộ GD-ĐT).
- Từ mục tiêu đào tạo “con người phát triển toàn diện” đến mục tiêu “phát triển toàn diện con người”. Đây là bước chuyển mạnh của chiến lược giáo dục nhất là khi có NQ 29 đã được thể chế hóa, tạo căn cứ pháp lí cho chiến lược đổi mới. Đây là tư tưởng mới, khác với mục tiêu “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện” với sự kì vọng không dễ thực hiện nếu chỉ trong phạm vi giáo dục nhà trường. Từ mục tiêu mới này, thể hiện đầy đủ hơn về ý tưởng giáo dục mới, được hiểu rộng hơn, tư tưởng tạo điều kiện (tự học) để con người phát triển, phạm vi rộng hơn trong chương trình giáo dục nhà trường.
Bác Hồ về thăm và nói chuyện với giáo viên, học sinh Trường học sinh miền Nam tại Hải Phòng
2. Một số quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục
2.1. Về quan điểm kết hợp lí luận và thực tiễn trong tiếp cận giáo dục
- Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, trong quá trình xây dựng hệ thống chính sách, cần tuân thủ 3 bước: i) Xác định rõ cơ sở khoa học của vấn đề với ý nghĩa là đề cao vai trò của tư duy lí luận khoa học là cơ bản, là chủ đạo nhằm tạo nền tảng chắc chắn ở bước này. ii) Xác định căn cứ điều kiện, bối cảnh để nhà quản lí đối chiếu chức năng nhiệm vụ và để “Làm việc phải: Xem xét hoàn cảnh kỹ càng” (HCM)…để quyết định mức độ thực hiện; khi này vai trò của quản lí là định hướng để phù hợp với chính sách luật pháp với mục tiêu thiết thực, hiệu quả; iii) Căn cứ pháp chế, luật…xem xét các phương án khác nhau để hoàn thiện, xong phải lấy mục tiêu cao nhất theo quan điểm của Bác:“Việc gì lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh”. Bối cảnh hiện nay, chúng ta đang tháo gỡ các “điểm nghẽn của điểm nghẽn”, lại càng cần đến tư duy đúng về bản chất của sự vật hiện tượng để tránh duy ý chí, chủ quan.
- Nhận diện đúng bản chất khái niệm “giáo dục” cần quan tâm 2 ý bao trùm các hoạt động giáo dục: i) Giáo dục là quá trình dẫn con người vượt ra khỏi hiện tại của họ để vươn tới những gì hoàn thiện hơn, tốt lành hơn và hạnh phúc hơn…ii) Giáo dục (theo gốc Hán Việt) là chỉ bảo, dạy dỗ, chăm sóc. Nó bao gồm không chỉ việc dạy học (giáo), mà có cả sự thương yêu quan tâm chăm sóc (dục) trong đó. Lí luận khoa học cũng xác nhận giáo dục là chủ đạo trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách con người cùng với yếu tố di truyền -nền tảng; môi trường -quyết định; hoạt động cá nhân -quyết định trực tiếp. Vai trò hướng dẫn của nhà giáo với thế hệ trẻ trong môi trường giáo dục là điểm nhấn của thiết chế luật lần này sẽ rất khác so với giai đoạn trước -nhà giáo có nhiệm vụ chính là truyền đạt.
- “Giáo dục mở” và “xã hội học tập” là những giá trị lớn của nền văn minh trong thời đại số, giáo viên (giảng viên) sẽ không phải là người duy nhất trong lớp học; nội dung -chương trình không duy nhất là 1 sách giáo khoa hay giáo trình; phương thức giáo dục không duy nhất chỉ ở trong lớp học; lớp học không chỉ là 1 không gian cố định; đánh giá giáo dục không duy nhất chỉ là điểm số, nhất là với sự bùng nổ của công nghệ và sự thay đổi nhanh về đặc điểm tâm lí của con người, giáo viên thay đổi chức năng từ truyền đạt sang hướng dẫn người học; khuyến khích người học và trách nhiệm cống hiến. Những giá trị to lớn này đã có trong di sản Hồ Chí Minh.
Bác Hồ với phong trào "Bình dân học vụ"
2.2. Phát triển toàn diện con người – tư tưởng lớn trong di sản Hồ Chí Minh
-Trong Thư gửi cho học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, ngày 15/9/1945, Bác Hồ viết: “…Ngày nay các em được cái may mắn hơn cha anh là được hấp thụ một nền giáo dục của một nước độc lập, một nền giáo dục nó sẽ đào tạo các em nên những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có của các em”. Trên nền tảng tư tưởng tiến bộ của nhân loại và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, các nhà khoa học giáo dục đã có những đề xuất, đóng góp bổ sung vào Luật giáo dục (2019), tại điều 2 đã xác định lại mục tiêu giáo dục: “Mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp; có phẩm chất, năng lực và ý thức công dân; có lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; phát huy tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế’.
- Nền tảng tư tưởng phát triển toàn diện con người đã tạo điều kiện để xây dựng một nền giáo dục mở, xây dựng một xã hội học tập. Giáo dục mở trước hết xuất phát từ con người, cho con người và vì con người (tư tưởng nhân văn); đảm bảo cho tư tưởng khai phóng (tự do cá nhân); mở là coi trọng thực tiễn (thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lí); mở là tạo không gian và thời gian, điều kiện để chủ thể chủ động, tích cực tham gia. Giáo dục mở đã tạo ra những suy nghĩ khác: Người dạy không duy nhất là giáo viên, người học không nhất thiết phải cùng độ tuổi, học liệu không chỉ là sách giáo khoa, kết quả học không chỉ là điểm số, lớp học không đồng nhất là không gian, thời gian cụ thể…Quan niệm về việc học, về giáo dục cũng phải thay đổi dựa trên nền tảng tiến bộ và nhân văn mà trong di sản của Bác Hồ đã để lại cho chúng ta.
2.3.Mục tiêu của giáo dục là phục vụ Tổ quốc và Nhân dân
- “Học để làm việc, để làm người, làm cán bộ”; “việc học lấy tự học làm cốt”. Đây là những giá trị to lớn của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đã giúp chúng ta tháo gỡ những vưỡng mắc từ thực tiễn đến phương pháp luận giải quyết vấn đề. Tinh thần “học để làm người, để làm việc”, cũng là tiêu chí cơ bản để đánh giá năng lực của mỗi cán bộ đảng viên. Đây cũng cần là tiêu chí cốt lõi, bền vững của chuẩn đầu ra, chuẩn tuyển dụng trong bối cảnh mới.
-Trong quá trình xây dựng chương trình giáo dục, các cơ sở giáo dục cần thấm nhuần tư tưởng của Bác Hồ “việc học lấy tự học làm cốt”, theo đó cần xây dựng chương trình giáo dục nền tảng học vấn rộng (trong đó coi trọng giáo dục, đào tạo năng lực, hình thành phẩm chất, đạo đức, kĩ năng sống cho người học); phương pháp giáo dục tăng thực hành, học và làm trong thực tế “Học ở trường, học ở sách vở, học lẫn nhau và học nhân dân, không học nhân dân là một thiếu sót rất lớn” như lời Bác Hồ đã dạy. Do vậy, chúng ta phải thay đổi tư duy từ nhà trường, nhưng điều quan trọng hơn là thay đổi cả tư duy và cách quản lý giáo dục, thay đổi cách kiểm tra đánh giá, trong đó trách nhiệm các nhà quản lí là then chốt.
- “Học để làm việc, để làm người, làm cán bộ”. Điều này đã được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính 2021 nhấn mạnh yêu cầu: “học thật, thi thật, nhân tài thật”. -Trong bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm “Học tập suốt đời” đã nhấn mạnh quan điểm: “Học tập suốt đời để dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám hy sinh vì lợi ích chung, để trở thành người có ích cho xã hội…Chỉ khi toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, nhà nhà, người người thực hiện hiệu quả học tập suốt đời, xây dựng được đội ngũ cán bộ dám làm, dám nói, dám chịu trách nhiệm, dám hy sinh, chúng ta mới vững vàng tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên phát triển, giàu mạnh dưới sự lãnh đạo của Đảng”.
Bác Hồ với các cháu thiếu nhi
- Kết luận
- Tư tưởng Bác Hồ về “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”. Đây là tư tưởng nền tảng với giá trị văn hóa cao đẹp, với ý nghĩa giáo dục là vun trồng, nuôi dưỡng, nuôi dạy. Với quyết tâm cao của Đảng trong kỷ nguyên vươn mình, đã thể hiện tầm nhìn, nhận thức, tư duy lý luận, quan điểm mới, phương hướng, định hình chiến lược và quyết tâm của người đứng đầu Đảng, Nhà nước ta kế thừa và phát triển.
- Kỷ nguyên mới đòi hỏi phát triển mới về lý luận mới, tư duy, chiến lược, cách thức triển khai và nhiệm vụ thực hiện. Kết luận số 91 của Đảng về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29; Nghị quyết số 57-của Bộ Chính trị về “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”, Quyết định 1705/QĐ-TTg phê duyệt “Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Đây là những định hướng chiến lược quan trọng về phát triển nguồn lực quốc gia trong thời gian tới.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục là thành qủa của quá trình tiếp thu, chắt lọc và phát triển tinh hoa văn hoá dân tộc và tinh hoa văn hoá nhân loại. Tư tưởng cuả Người luôn có sự thống nhất hữu cơ giữa lý luận giáo dục và thực tiễn giáo dục, vừa mang hơi thở của thời đại, chứa đựng những khát vọng, giá trị bền vững tương lai.
