Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với sự thay đổi nhanh chóng về khoa học công nghệ và cách tiếp cận tri thức đã đặt ra thách thức lớn cho người giáo viên. Điều này đòi hỏi mỗi giáo viên phải năng động, chủ động thích ứng; từng bước thay đổi phương pháp giảng dạy, không chỉ đơn thuần trao tri thức, mà còn phải trở thành người định hướng, khai mở tiềm năng cho học sinh.
- Giáo viên phải chủ động thích nghi với sự thay đổi…
Đây là yêu cầu thường trực đối với giáo viên, luôn luôn và cần thiết phải có nhận thức mới về giáo dục. Với tư tưởng phát triển toàn diện con người, giáo dục gia đình, giáo dục xã hội cần phải là thành phần hữu cơ trong quan hệ với giáo dục nhà trường. Trong đó, nhà trường là nơi tạo môi trường sáng tạo và thúc đẩy, nhân cách phải do chính con người quyết định.
Giáo dục là uốn nắn, khắc phục khiếm khuyết của di truyền, ngăn chặn tác động xấu của môi trường và kiềm chế những nhu cầu tiêu cực của cá nhân để định hướng đúng. Do vậy, giá trị cao nhất của giáo dục là ở chỗ chủ đạo, định hướng. Hiểu đúng điều này để xác nhận sự đóng góp của giáo dục đối với phát triển con người là tạo cơ hội và điều kiện, thúc đẩy các nhân tố tích cực để quá trình phát triển nhân cách phải do chính con người quyết định. Từ đây, gỡ bỏ cách hiểu không đúng về trách nhiệm nhà trường là duy nhất, giáo dục là “vạn năng” đối với sự phát triển của trẻ. Hoặc bối cảnh mới có thái độ quá đề cao yếu tố kĩ thuật công nghệ, xem nhẹ yếu tố con người. Do vậy, khi Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 xuất hiện, rất cần thiết phải xuất phát từ yếu tố cơ bản của khoa học giáo dục để giáo viên nhận diện, tự tin để thích nghi với sự thay đổi ấy.
Giáo viên chủ động thích ứng trong môi trường tri thức số
- Giáo viên làm việc trong môi trường “truyền thống” và môi trường mới…
Trường học tự hào về truyền thống tốt đẹp, tự hào về mối quan hệ thầy trò với truyền thống văn hiến Việt Nam, nhưng cũng đồng thời phải không ngừng suy nghĩ và trăn trở về tương lai, cách vượt qua những thách thức chưa từng có.
Chúng ta bình tĩnh ứng xử trước những thách thức của hiện tại, nhưng cũng phải đặt ra các kế hoạch khả thi, bởi cách chuẩn bị tốt nhất cho tương lai là phải hành động từ bây giờ. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, trước mắt là chuyển đổi số, đòi hỏi người giáo viên cùng nhà trường phải chuyển đổi suy nghĩ, thay đổi cách làm, và chủ động tạo ra một môi trường sáng tạo. Việc tạo ra cảm hứng sáng tạo cho giáo viên và người học sẽ là đường dẫn để mọi người có thể hấp thụ được những giá trị lớn của thời đại đang thay đổi.
Đội ngũ nhà giáo phải là trụ cột thực hiện nhiệm vụ đổi mới căn bản toàn diện từ Nghị quyết 29 của Đảng, những tư tưởng lớn phải được thẩm thấu vào triết lí mục tiêu, sứ mạng và tầm nhìn của trường học, cụ thể hóa vào chương trình giáo dục và mọi hoạt động của giáo viên và phải chứa đựng những yếu tố sáng tạo trong từng bài giảng, ở mọi khâu đánh giá cũng như các hình thức dạy học trong và ngoài nhà trường. Sức hấp dẫn của khoa học giáo dục phải từ mỗi giáo viên và mọi người phải tìm đến trường học bởi sức hấp dẫn ấy.
- “Muốn đi nhanh hãy đi một mình, muốn đi xa hãy đi cùng nhau”…
Đây là lời khuyên luôn có ý nghĩa trong mọi lĩnh vực, lại đặc biệt hơn trong xã hội học tập và môi trường giáo dục. Giá trị lớn của các hệ kĩ thuật trong kỉ nguyên số là sự chia sẻ, là kết nối, là yếu tố mềm…
Các giáo viên hãy dựa trên nền tảng số để cùng nhau tạo ra lĩnh vực học tập mới để hình thành năng lực cho người học. Hãy để người học dù ở đâu cũng được thụ hưởng những bài giảng hay, những ý tưởng sáng tạo mới mẻ phải được thắp sáng… đây là một trong đích đến của giáo dục thời đại 4.0. Mỗi giáo viên, mỗi trường học trong bối cảnh cạnh tranh lại càng cần đặt mình trong hệ thống để khẳng định chỗ đứng đặc sắc của mình trong thế giới phẳng; tìm đến những việc không ai có thể thay thế được mình và sẵn sàng làm những việc để bản thân mình và đồng nghiệp, người học mạnh mẽ lên.
Ngày nay, nếu để lựa chọn, người học sẽ chọn môi trường giáo dục sáng tạo ở những nơi tiên tiến - đây là xu hướng chủ yếu và tất yếu. Khoảng cách và không gian địa lí được giải quyết bằng công nghệ trong thời đại 4.0. Như vậy, giá trị lớn của trường học là người học được tiếp cận với nhiều người giỏi, người học có môi trường sáng tạo và sản sinh tri thức mới. Nhu cầu giáo viên có chất lượng luôn là nỗi khát khao của toàn xã hội. Người giáo viên giỏi sẽ là hạt nhân làm nên giá trị đó, trường học là trung tâm sáng tạo, là nơi nuôi dưỡng những nhân cách văn hóa.
Ngày nay, nếu để lựa chọn, người học sẽ chọn môi trường giáo dục sáng tạo ở những nơi tiên tiến - đây là xu hướng chủ yếu và tất yếu
- Phải trở lại chức năng nền tảng của giáo viên.
Trong nền kinh tế tri thức, người giáo viên đã có sự thay đổi chức năng theo các hướng sau đây: 1) Đảm nhận nhiều chức năng khác hơn so với trước, có trách nhiệm nặng hơn trong việc lựa chọn nội dung dạy học và giáo dục; 2) Chuyển mạnh từ chỗ truyền thụ kiến thức sang tổ chức việc học của học sinh, sử dụng tối đa những nguồn tri thức trong xã hội; 3) Coi trọng hơn việc cá biệt hóa học tập, thay đổi tính chất trong quan hệ thầy trò; 4) Yêu cầu sử dụng rộng rãi hơn những phương tiện dạy học hiện đại; 5) Yêu cầu hợp tác rộng rãi và chặt chẽ hơn với các giáo viên; 6) Yêu cầu thắt chặt hơn mối quan hệ với cha mẹ học sinh và cộng đồng; 7) Yêu cầu giáo viên tham gia hoạt động rộng rãi trong và ngoài nhà trường; 8) Giảm bớt và thay đổi kiểu uy tín truyền thống trong quan hệ với học sinh nhất là đối với học sinh lớn và với cha mẹ học sinh. Đây là tổng kết của UNESCO từ vài chục năm trước nhưng đến nay vẫn nguyên giá trị bởi sự thay đổi của bối cảnh, của những thách thức lớn, của đặc trưng văn hóa các quốc gia dân tộc có thể khác nhau về điều kiện, về sắc thái nhưng vẫn kết đọng lại ở chữ năng lực cống hiến, sức sáng tạo và trách nhiệm của người giáo viên.
Có thể khẳng định, giáo dục là một trong những lĩnh vực chịu sự tác động lớn của Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Do vậy, vai trò của người giáo viên cũng có sự thay đổi và bản thân mỗi giáo viên cũng phải chủ động thích ứng, nhất là khả năng ứng dụng công nghệ để tạo sự bứt phát trong giảng dạy.
Nhà giáo Ưu tú.GS.TS. Phạm Hồng Quang, Giám đốc Đại học Thái Nguyên
